Dorsze w gminie Kalinowo. Renowacja cmentarza z czasów I wojny światowej
Małgorzata Karczewska
Cmentarz wojenny w Dorszach jest miejscem spoczynku 46 żołnierzy: 42 z armii niemieckiej, w tym robotnika cywilnego, oraz 4 z armii rosyjskiej. Cmentarz został założony jako nekropola zbiorcza, na której pochowano poległych, których ciała ekshumowano z mogił polowych rozsianych w najbliższej okolicy. Zginęli oni 18 października 1914 r. w trakcie ciężkiego ostrzału rosyjskiego, który skupił się na oddziałach niemieckich zgromadzonych we wsi Dorsze. Jednostki armii niemieckiej, na skutek nieporozumienia lub zaniedbania, zostały tutaj pozostawione bez wsparcia artyleryjskiego. Jeden z oficerów, który przeżył ten atak, po latach wspominał:
Często byłem pod ostrzałem, ale nigdy nie doświadczyłem czegoś takiego jak ten ogień artyleryjski, względem którego byliśmy bezbronni. Dorsze przypominały syczący, wyjący, kipiący kocioł czarownic…
Więcej o tych walkach dowiecie się z historii 76. LIR w tłumaczeniu Jacka Czaplickiego:
https://ostroleka-i-okolice-1915.blogspot.com/2023/10/76-regiment-piechoty-landwehry-czesc-3.htmlPodczas tego ostrzału zginął Richard Billig, dowódca 33. Brygady Landwehry. Nie znajdziemy jednak jego nazwiska na tym cmentarzu wojennym. Ze względu na rangę poległego, pochowano go w eksponowanym punkcie cmentarza wojennego w Ełku, z informacją na nagrobku, że zginął pod wsią Dorsze.
Cmentarz wojenny w Dorszach do dnia obecnego odwiedzany jest przez rodzinę jednego z pochowanych tutaj poległych – Maxa Binga. Był on podoficerem w 75. Pułku Piechoty Landwehry (Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75). Pochodził z Hamburga, gdzie prowadził firmę ubezpieczeniową. Gdy tuż po wybuchu wojny otrzymał powołanie do armii, jego żona, Käthe Bing, była w ciąży z drugim dzieckiem. Syn, któremu dano na imię Max Friedrich, nie poznał swojego ojca, urodził się niecałe dwa miesiące po jego śmierci pod Dorszami. Gdy naziści doszli w Niemczech do władzy, rodzina Bingów, z uwagi na żydowskie pochodzenie, wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Wnuk Maxa, Peter Bing, mieszka obecnie w Kanadzie i jest profesorem na uniwersytecie w Toronto.
W okresie międzywojennym cmentarz w Dorszach określany był jako Ehrenfriedhof, czyli nekropola, nad którą honorową opiekę sprawowali mieszkańcy wsi lub lokalne stowarzyszenie. Było to uważane za wyróżnienie dla opiekunów, a objęcie opieką cmentarza było potwierdzane specjalną umową.
Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz pozostawał zapomniany. Część nagrobków została rozbita i przewrócona. Stało się to w latach oficjalnego przyzwolenia na zacieranie wschodniopruskiego dziedzictwa na tych terenach, a akty destrukcji były uważane za symboliczny odwet za traumę II wojny światowej. Na początku XXI wieku władze gminy Kalinowo podjęły pierwsze działania naprawcze. Kompleksowa renowacja cmentarza została przeprowadzona w 2023 r. Cmentarz odzyskał wówczas wystrój, jaki miał w okresie międzywojennym. Nie udało się jedynie odnaleźć dwóch najbardziej zniszczonych nagrobków, które na mogiłach zastąpiono kamiennymi znakami grobowymi.
Prace renowacyjne cmentarza wojennego w Dorszach obejmowały:
– mogiły: uczytelnienie trzech mogił zbiorowych, rekonstrukcja ich obramowania ciosami granitowymi zgodnymi wymiarami z używanymi przez służby grobownicze, nadsypanie kopców grobów humusem, obsadzenie nasypów roślinami wiecznozielonymi;
– nagrobki: rekonstrukcja rozbitych nagrobków betonowych, zabezpieczanie powierzchni przed mchami i porostami, malowanie, odtworzenie inskrypcji,
– krzyż cmentarny: naprawa betonowej podstawy, zabezpieczenie jej powierzchni przed mchami i porostami, obstalowanie nowego, drewnianego krzyża,
– ogrodzenie: wycięcie części zdziczałego żywopłotu, częściowo uschniętego, ogrodzenie cmentarza siatką metalową na istniejących betonowych słupkach; w przypadku gdy zachowany betonowy słupek nie będzie nadawał się do naprawy planowane jest zastąpienie go słupkiem metalowym.
Przed podjęciem prac renowacyjnych wykonano dokumentację fotograficzną stanu zachowania cmentarza. Jednocześnie sprawdzono czy wśród roślinności zielnej nie zachowały się gatunki roślin z zieleni cmentarnej. Gatunków takich nie zaobserwowano. Roślinność zielna została usunięta z cmentarza przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Kalinowie.
Prace renowacyjne przeprowadzone zostały z wykorzystaniem źródeł historycznych przechowywanych w archiwach polskich oraz zagranicznych. Umożliwiło to rekonstrukcję zniszczonych elementów cmentarza w sposób zgodny z ich pierwotnym wyglądem.
Żołnierze pochowani na cmentarzu wojennym w Dorszach
| Grób nr 1 | |
| 4 nieznanych z nazwiska żołnierzy armii rosyjskiej (nagrobek nie zachował się) | — |
| Grób nr 2 | |
| Unffz. d. Ldw. Max Bing | 8. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
| Unffz. d. Ldw. Wilhelm Liebenberg | 3. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
| 19 nieznanych z nazwiska żołnierzy armii niemieckiej | — |
| Grób nr 3 | |
| Wehrm. Karl Kraft | Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
| Unffz. Heinrich Fehlhaber | 5. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 76 |
| Wehrm. Jakob Fisch | 1. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Jäger Wilhelm Molinski (nagrobek nie zachował się) | 1. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Gefr. d. Ldw. Otto Dummer (nagrobek nie zachował się) | 2. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Jäger Werner Ehlert (nagrobek nie zachował się) | 1. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Jäger Franz Plicht | 10. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Jäger Friedrich Freund | 10. Komp. 1. Ersatz Bataillon Jäger Bataillon 2 |
| Wehrm. Karl Neupert | 4. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
| Wehrm. Karl Jurgena | 5. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
| 9 nieznanych z nazwiska żołnierzy armii niemieckiej | — |
| Pracownik cywilny Naasner | — |
| Musk. Georg Kröger | 11. Komp. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 75 |
Prace prowadzone były na podstawie umowy z Gminą Kalinowo, finansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Gminy Kalinowo.
Relacje z prac dzień po dniu:
Fot. Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Jacek Czaplicki
Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
