Małgorzata Karczewska

Cmentarz ewangelicki wsi Mazuchówka (Masuchowken, Rodental) położony jest ponad kilometr na południe od południowego skraju zabudowy i 250 metrów od wschodniego krańca Wydmin. Pochówki wojenne znajdują się w północnej części nekropoli. Jest to mogiła żołnierzy armii rosyjskiej i grób oficera armii niemieckiej.

Groby 24 żołnierzy armii carskiej początkowo rozmieszczone były w odmienny sposób niż obecnie. Pierwotnie było ich dwanaście, z czego dziewięć położonych w miejscu obecnej mogiły zbiorowej, dwa kolejne tworzyły krótki rząd bezpośrednio na południe od nich, ostatni zaś znajdował się 80 metrów w kierunku wschodnim. Po ekshumacjach przeprowadzonych pomiędzy 1915 r. a końcem 1920 r., w miejscu dzisiejszej mogiły znajdowało się dziesięć grobów. Analiza wielkości poszczególnych mogił prowadzi do pytania, czy liczba żołnierzy armii carskiej spoczywających na tym cmentarzu została poprawnie podana. Grób nr 10 (skrajny od zachodu) jest trzykrotnie dłuższy od pozostałych, w których spoczywa często po dwóch żołnierzy, zaś według spisu poległych ma tam być pochowany tylko jeden żołnierz. Dodatkowo, informacje o liczbie pochowanych w niemal wszystkich przypadkach określono jako prawdopodobne, co oznacza, że w czasie sporządzania wykazu dane te mogły być odtwarzane z niepewnych źródeł.

W 1921 r. zrealizowano projekt połączenia wszystkich grobów wspólnym nasypem. Jego zasięg nie pokrywa się zbyt dokładnie z zarysami poszczególnych mogił. Nie wiadomo, jakie prace budowlane zostały wówczas wykonane. Koszt budowy wyniósł 400 marek. Nie był to jednak koniec zmian. W lipcu 1934 r. cmentarz w Mazuchówce odwiedziła powiatowa komisja kontrolująca stan mogił wojennych. Mistrz drogowy (Strassenmeister) Kischnick oświadczył, że kilka lat wcześniej opiekunem grobu był miejscowy nauczyciel, któremu nie podobał się wspólny nasyp i z własnej inicjatywy podzielił go na 24 odrębne mogiły. Po zmianie opiekuna i wobec trudności z utrzymaniem porządku, zmieniono ten układ, tworząc dwa nasypy na skrajach mogiły i pustą przestrzeń pomiędzy nimi.

Komisja twierdziła, że stan mogił, a szczególnie pokrywającej je roślinności jest niezadowalający, jednak w obecnej sytuacji niewiele można zrobić. Cała przestrzeń była szczelnie otoczona wysokimi świerkami. Zlecono przycięcie drzew, wykonanie przejścia w żywopłocie, umożliwiającego swobodny dostęp do mogiły, zbudowanie kamiennego obramowania grobów i wystawienie betonowego krzyża. Obramowanie mogił wykonane zostało już w pierwszej połowie sierpnia 1934 r. przez budowniczego Matzkowskiego ze wsi Sucholaski za kwotę trzynastu marek.
Zajęto się także sprawą pojedynczej mogiły żołnierza armii niemieckiej, zlecając wystawienie betonowego nagrobka.
W tym czasie opiekę nad grobami wojennymi sprawowała szkoła, otrzymując na ten cel piętnaście marek rocznie. Mistrz budowlany Kischnick sugerował, by zmienić opiekuna, gdyż instytucja ta nie podejmowała żadnych działań.

Kolejna komisja odwiedziła cmentarz w Mazuchówce w czerwcu 1936 r. Wydano wówczas polecenie dotyczące korekty przebiegu południowej krawędzi strefy mogił żołnierzy armii carskiej. Miała ona zostać wygięta w łuk, tak, by lepiej zaakcentowane zostało miejsce, w którym stał krzyż. Przestrzeń wokół niego miała zostać obsiana trawą, zaś bezpośrednio przy krzyżu polecono zasadzenie paproci i dzwonków. Mogiła oficera Schwarza także wymagała opieki. Stwierdzono brak jednej lipy przy narożniku ogrodzenia, co należało uzupełnić. Wskazano także na konieczność przycięcia tuj otaczających grób do 3/4 wysokości nagrobka. W ogólnej uwadze do stanu cmentarza wiejskiego wskazano, że składowisko odpadów tuż za ogrodzeniem cmentarza musi zostać zlikwidowane.

Niestety, nie wiadomo, czy wykonano te zalecenia ani kiedy ponownie wszystkie mogiły zostały przykryte wspólnym nasypem. Obecnie, mogiła zbiorowa zajmuje przestrzeń o wymiarach 23 x 2,7 m. Jej nasyp jest nieznacznie wypiętrzony ponad otaczający teren. Ogrodzenie w postaci łańcuchów zawieszonych na niskich, metalowych słupkach zostało wykonane podczas remontu przeprowadzonego w 2014 r. Naprzeciwko krzyża znajduje się wejście na teren mogiły, wyznaczone przez dwa betonowe filary, pomiędzy którymi pierwotnie rozpięty był metalowy łańcuch. Teren mogiły porasta trawa.

Małgorzata Karczewska, Ojczyzna poległych. Cmentarze z czasów I wojny światowej w powiecie giżyckim, Białystok 2020, w druku. Tam wcześniejsza literatura.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/