Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski

Cmentarz wojenny położony w lesie pod wsią Cierzpięty w gminie Orzysz został założony wiosną 1915 r. Spoczywa na nim 73 żołnierzy armii niemieckiej i 63 żołnierzy armii rosyjskiej. Polegli oni we wrześniu i listopadzie 1914 r. Bezpośrednio po walkach zostali pochowani w tymczasowych mogiłach polowych. Od wiosny 1915 r. rozpoczęto prace nad budową cmentarza, na który przenoszono szczątki ekshumowane z grobów rozsianych w okolicy. Na terenie cmentarza wzniesiono okazały pomnik murowany z ciosów granitowych, z tablicą poświęconą pamięci spoczywających tutaj poległych. Uroczyste poświęcenie pomnika odbyło się 2 września 1915 r. w obecności wielu zaproszonych gości, wśród których najważniejszą osobą był ówczesny bohater Prus Wschodnich feldmarszałek Paul von Hindenburg. Zostało to utrwalone na wielu fotografiach, dzięki którym znamy szczegóły ówczesnego wystroju cmentarza.

Przez cały okres wschodniopruski cmentarz w Cierzpiętach miał specjalny status tak zwanego cmentarza honorowego. W pierwszej połowie lat 20. przebudowano jego elementy powierzchniowe, zmieniając układ nasypów mogił i rozbudowując otoczenie pomnika. Kolejne zmiany wystroju miały miejsce w latach 30. XX w. Po zakończeniu II wojny światowej i likwidacji prowincji wschodniopruskiej, Mazury stały się częścią państwa polskiego. Od tego czasu cmentarz w Cierzpiętach pozostawał zapomniany przez urzędy zajmujące się ochroną takich miejsc. Niszczał na skutek działania natury i w wielkim stopniu – z powodu wandalizmu. Z trzynastu betonowych nagrobków ocalały trzy. Pozostałe zostały zniszczone wielkim nakładem siły, przy użyciu narzędzi rozbito je na drobne fragmenty. Pomnik ku czci poległych pozbawiono tablic pamiątkowych, częściowo zniszczono kamienne licowanie. Zniknęła kuta, żelazna brama i ogrodzenie. Teren powoli pochłaniał las. Mimo to, na cmentarzu cały czas odnajdujemy ślady pamięci osób odwiedzających to miejsce i zapalających znicze ku pamięci spoczywających tutaj poległych.

W 2021 r. władze Orzysza przy współpracy z Muzeum Wojska, Wojskowości i Ziemi Orzyskiej rozpoczęły renowacje cmentarza wojennego w Cierzpiętach. Jest to możliwe dzięki finansowemu wsparciu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Prace budowlane poprzedziły trzydniowe badania wykopaliskowe, których celem było znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące kierunków renowacji. Niektóre elementy cmentarza zostały zniszczone tak bardzo, że do ich odtworzenia potrzebne było rozpoznanie archeologiczne. Wprawdzie dysponujemy sporym zbiorem materiałów ikonograficznych, ale na zachowanych zdjęciach nie widać wszystkich elementów rozplanowania cmentarza, szczególnie, że w czasach wschodniopruskich podlegało ono wielu zmianom.

Prace archeologiczne i wstępne działania renowacyjne trwały w ostatni weekend. W tym czasie:
– uzyskaliśmy informacje na temat pierwotnego i wtórnego rozplanowania cmentarza, potwierdziliśmy dane archiwalne dotyczące układu mogił, który nie jest tożsamy z tym, co widzimy na powierzchni. Nie podejmowaliśmy szczątków ludzkich na które natrafiliśmy. Wszystkie przedmioty znalezione przy poległych zostały zadokumentowane i wróciły do grobów,
– wypracowaliśmy formułę co do formy rekonstrukcji pomnika ku czci poległych,
– odkryliśmy niewidoczne do tej pory elementy wystroju cmentarza,
– zapadły decyzje dotyczące sposobu renowacji i rekonstrukcji nagrobków – część jest bardzo zniszczona i te na jakiś czas zostały one usunięte z terenu cmentarza. Zimą będą rekonstruowane i wiosną wrócą do swoje miejsca. Udało się wydobyć nagrobek który w całości (w pionie i nie uszkodzony!) został wbity w grunt.
Wszystkie te działania nie byłyby możliwe bez udziału fantastycznej grupy wolontariuszy, którzy przybyli z różnych stron:
– Mazury reprezentowali: Dawid Brzozowski, Mariusz Konopka, Paweł Kordaszewski, Tomasz Pudełko, Adam Rajkiewicz, Beata Szymankiewicz, Sławomir Szymankiewicz, Robert Włodkowski, Krzysztof Wołoszczak.
– Mazowsze (Rzekuń, Ostrołęka i Czarnowiec): Jacek Czaplicki, Waldek Cymes, Igor Kiersnowski, Arkadiusz Kiersnowski, Mateusz Kruk, Mariusz Lis, Szymon Lis, Jakub Późniewski, Przemysław Późniewski, Emilia Rogalska, Kacper Rogalski, Sebastian Rogalski, Beata Wołoszyn, (Warszawa) Karol Dadas.
– Podlasie – Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski (kierownik badań archeologicznych).

Zdjęcia można pobrać z postów profilu Dziedzictwo Wielkiej Wojny (relacje z trzech dni). 

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=414530460049514&id=103176357851594

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=415221556647071&id=103176357851594

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=416168693219024&id=103176357851594

Rowerem wokół Ostrołęki – posty | Facebook

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/