Kreis Sensburg, Friedhof 1[1]

Cmentarz wojenny położony jest bezpośrednio przy południowo-zachodnim skraju zabudowań dawnego folwarku Borki (Borken). Spoczywa na nim trzydziestu sześciu żołnierzy armii niemieckiej, niemal wszyscy z Landsturm Infanterie Bataillon III Darmstadt[1]. W 1934 r. w zestawieniu cmentarzy wojennych powiatu giżyckiego zapisano informację o trzydziestu czterech pochowanych tutaj poległych[2], jednak należy to uznać za błąd pisarski.

Pod nekropolę wybrano zagajnik brzozowy położony przy drodze. Spoczęli tutaj żołnierze, których tuż po walkach pochowano w okolicznych mogiłach polowych.

Z mogił tych ciała ekshumowano i przeniesiono na cmentarz zbiorczy. Na podstawie szkicu inwentaryzacyjnego z 1920 r. wiadomo, że mogiły ułożono w trzech rzędach, przy czym ostatni był zaledwie zaczęty, składający się z jednego grobu. Pierwszy projekt ostatecznego urządzenia rozplanowania nekropoli przewidywał pozostawienie tego układu. Uniemożliwiało to jednak symetryczne zakomponowanie przestrzeni cmentarza. Z tego powodu zdecydowano się, zapewne jedynie napowierzchniowo, zlikwidować pojedynczy grób w trzecim rzędzie i zwiększyć odległość pomiędzy dwoma pierwszymi rzędami. Zabieg ten umożliwił zaplanowanie wejścia na teren cmentarza od strony drogi, a nie od wschodu, od strony łąki, jak planowano pierwotnie i wytycznie alejki z rzędami mogił po obu jej stronach. Po jej zachodniej stronie wytyczono cztery mogiły: dwie jednostkowe i dwie zbiorowe, po wschodniej – dwie zbiorowe. Aleję wysypano żwirem, przestrzeń pomiędzy mogiłami porastała trawa. Wejście na cmentarz prowadziło przez drewnianą bramkę. Cmentarz otoczono żywopłotem z bzu lilaka, w czterech narożnikach zasadzono drzewa, a przed wejściem na cmentarz krzewy.

Dostępne materiały nie dostarczają odpowiedzi na pytanie, czy na początku lat dwudziestych XX w. projekt został zrealizowany bez zmian, a widoczne współcześnie różnice wynikają z późniejszych prac. Obecnie, po obu stronach alejki znajdują się dwie analogiczne mogiły zbiorowe na których złożono po pięć betonowych nagrobków. Na końcu alejki, na osi wejścia ustawiono drewnianą ławkę wspartą na niskich, betonowych podstawach. To również element nieuwzględniony w projekcie cmentarza. Na tym jednak nie koniec. W przedniej części cmentarza, po obu stronach alejki wydzielono przestrzenie ograniczone metalowymi łańcuchami zawieszonymi na kilkunastu granitowych słupkach. Jeden z nich, ustawiony po prawej stronie, tuż przed mogiłą, posiada cztery otwory służące do zamontowania tablicy. Nie wiadomo, czy jest to element wprowadzony podczas prac budowlanych na początku lat dwudziestych XX w. czy później, na przykład przez opiekuna cmentarza, właściciela majątku Rudolfa Iwana.

Lata po zakończeniu II wojny światowej cmentarz przetrwał w zapomnieniu. Pierwsze powojenne prace remontowe przeprowadzone zostały w 1994 r. ze środków Volksbundu. Wykonawcą był mieszkaniec Paprotek, Ryszard Poznański[3]. W tym samym roku sporządzona został dokumentacja ewidencyjna nekropoli, na podstawie której została ona uznana za obiekt zabytkowy[4].

---

[1] APO, Landratsamt …, sygn. 11/1244, k. 9.

[2] APO, Landratsamt …, sygn. 11/1243, k. 92. Wszystkie dokumenty począwszy od lat dwudziestych XX w. zawierają informacje o trzydziesty sześciu żołnierzach spoczywających na tym cmentarzu.

[3] J. Mackiewicz, Borki. Karta cmentarza, 1994 r., WUOZ Ełk, nr inw. 1298.

[4] Ibidem.

---

[1] Dokumentacja cmentarza w Borkach sporządzona na początku lat dwudziestych XX w. została omyłkowo przypisana do powiatu mrągowskiego (Kreis Sensburg).

---

Małgorzata Karczewska, Groby i cmentarze I wojny światowej w powiecie giżyckim. Białystok 2022.
Wpis nie jest tożsamy z podrozdziałem dotyczącym tego cmentarza zawartym w książce.

---

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/