Wojciech Fituch (Łódź)
współpraca Adam Zamojski (Zgierz)

Kwatera wojenna na cmentarzu katolickim, około 40 metrów na prawo od wejścia głównego.
Dostępne źródła nie podają, żeby w najbliższych okolicach Złoczewa odbyły się większe walki w czasie I wojny światowej. Jeżeli jednak miały miejsce, to jako boje patroli i podjazdów – nie wspominają o tym dostępne wydania historii pułkowych i opracowania.
Cmentarz powstał jako miejsce spoczynku zmarłych w lazarecie Korps Breslau. Ten związek taktyczny powstał jako zlepek bardzo różnych jednostek zapasowych, zarówno armii czynnej jak i Landwehry oraz Landsturmu. W czasie Operacji Łódzkiej stanowił część 9 Armii, działając na jej południowo-zachodnim skrzydle. Około 21 listopada 1914 r. lazaret zajął budynek pałacu Ruszkowskich w Złoczewie.

Pod koniec listopada 1914 r. lazaret Korps Breslau został rozwiązany i prawdopodobnie w składzie innych jednostek sanitarnych armii niemieckiej wyruszył na wschód, gdzie przyjmował rannych z różnych brygad – Schmiedecke, Zenker, von Paczensky, zgrupowanych w tzw. dywizji Menges. Od 21 listopada do końca miesiąca przez złoczewski lazaret przewinęło się 305 rannych i 33 chorych, prawdopodobnie obu armii: rosyjskiej i niemieckiej.
Powiat sieradzki posiada wyjątkowo dobrze zachowane źródła do historii pierwszowojennych cmentarzy – są to oryginalne, niemieckie listy poległych i opisy cmentarzy zgromadzone w zbiorach Archiwum Państwowego w Sieradzu. Niestety, nie wiadomo, w jaki sposób te dokumenty trafiły do archiwum i jak do tego (cudem) przetrwały do dzisiaj. Jest to jeden z kilku w województwie łódzkim zbiorów oryginalnych dokumentów, dzięki któremu możemy zidentyfikować nazwiskami i liczbami pochowanych na cmentarzach z I wojny.

Według informacji archiwalnych kwatera składała się z pięciu grobów, otoczona była drewnianym płotem. Mogiły opisane jako „w rzędzie”, zawierały ciała siedemnastu żołnierzy armii niemieckiej. Dzisiaj kwatera jest o wiele mniejsza, zajmuje może czwartą część pierwotnego założenia. Pozostałą część zajęły nowe pochówki, zachowały się jednak wszystkie betonowe krzyże z inskrypcjami i danymi pochowanych żołnierzy. Rzecz bardzo ciekawa i chwalebna, bo takie kwatery były bardzo często likwidowane przez proboszczów zarządzających cmentarzami. Przyczyn mogło być wiele: np. niewiedza lub błędna interpretacja ustawy o grobach wojennych, a może spełnienie „prośby” o pochówek zmarłego z rodziny z sąsiednich cywilnych grobów („a tu przecież nie leżą Polacy”).

Lista pochowanych żołnierzy armii niemieckiej na cmentarzu w Złoczewie

Zdecydowana większość żołnierzy spoczywających na złoczewskiej kwaterze zmarła w wyniku ran odniesionych w czasie bitwy pomiędzy Grabnem i Podgórzem, w widłach rzek Widawki i Grabii (ok. 25 km na wschód od Złoczewa, na północ od m. Widawa). 22 listopada 1914 r. jednostki skupione w Korps Breslau próbowały przedrzeć się w kierunku Łodzi i zamknąć okrążenie miasta i dwóch armii rosyjskich od południowego zachodu. W tym dniu zostały powstrzymane i rozbite przez pułki rosyjskiej 7 Dywizji Piechoty, ponosząc bardzo duże straty w ludziach. Ciężko rannych ewakuowano do lazaretu w Złoczewie i tam część z nich zmarła. Nie udało się potwierdzić przynależności pułkowej dwóch żołnierzy, trudno też przypisać ich do konkretnych wpisów z DVL.
Jeden żołnierz Robert Schmidt posiada przydział pułkowy, ale nie można na pewno dopasować go do konkretnego wpisu w DVL. Inny żołnierz – Heinrich Seibt posiada błędną identyfikację oddziału: należał do 2 kompanii Ers.Btl. Ldw. IR 10, a nie batalionu zapasowego IR 20. Paul Klose ma wpisaną identyfikację jako IR 352, tj. pułku, który wtedy jeszcze nie istniał, powinna być raczej – 4 kompania Kombiniertes Ers.Btl. IR 23/63.
Żołnierz Adolf Max Kirchheim z IR 167 posiada wpis w DVL, że poległ 29.10.1914 r. W tym dniu pułk znajdował się jeszcze na wschód od Łodzi, w następnych dniach i na początku listopada rzeczywiście maszerował przez Złoczew w czasie strategicznego odwrotu 9 Armii na Śląsk. Być może żołnierz ten został wtedy ranny i zmarł podczas transportu.
Sierżant Friedrich Wilhelm Hofmann z 6 kompanii RIR 223 odniósł rany w jeszcze innym starciu – już grudniowym: w niezwykle ciężkich walkach przełamujących pod Małą Mierzączką (gm. Dobroń, pow. łaski) w dniu 03 grudnia 1914 r. Prawdopodobnie zmarł w trakcie przewożenia go do większego lazaretu na tyłach, a cmentarz w Złoczewie był najbliżej jego miejsca śmierci. Ehrentafel kroniki RIR 223 podaje: „zmarł w czasie transportu z Widawy do Niechmirowa” – to jest około 13 km od Złoczewa.

Wykaz skrótów:
DVL – Deutsche Verlustlisten
Ers. – Ersatz
Btl. – Bataillon
Ldw. – Landwehr
RIR – Reserve Infanterie Regiment
IR – Infanterie Regiment
Ldst. – Landsturm

Źródła:
Zbiory Archiwum Państwowego w Sieradzu
Deutsche Verlustlisten

Literatura:
H. Geipel, Das Königlich Sächsische Infanterie-Regiment Nr. 351; Erinnerungsblätter deutscher Regimenter Anteil Sachsen, Bd. 36; Baensch-Stiftung, Dresden 1927.

W. Seebohm, Geschichte des 1. Oberelsässischen Infanterie-Regiments Nr. 167, Jena 1932, Frommann Verlag.

A. Kleeberg, Das Infanterie-Regiment Nr. 354 im Weltkriege 1914-1918; Erinnerungsblätter Preußen, Bd. 45; Stalling, Oldenburg 1923.

F. Bachmann, W. Pfister, Reserve-Infanterie-Regiment Nr.223 im Weltkrieg 1914-1918, Herausgegeben von der Kameradschaftlichen Vereinigung ehemaliger Angehöriger des RIR 223, Frankfurt a. M., Verlag und Druck von Münchow; Gießen 1937.

Sanitätsbericht über das Deutsche Heer, Deutsches Feld- und Besatzungsheer, im Weltkriege 1914-1919: Der Sanitätsdienst im Gefechts- und Schlachtenverlauf im Weltkriege 1914-18, II Band, Berlin 1938.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/