Topilec, gm. Turośl Kościelna. Cmentarz wojenny żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej
Małgorzata Karczewska
Cmentarz wojenny położony jest w centrum wsi, w dawnym ogrodzie parafialnym, na skraju doliny Narwi. Planując jego lokalizację, z całą pewnością wzięto pod uwagę walory krajobrazowe doliny Narwi, rozpościerającej się przed frontem nekropoli.
Na cmentarzu złożono dziewiętnastu żołnierzy armii niemieckiej, w tym trzech oficerów, ze 150. Regimentu Piechoty (Ermländisches Infanterie Regiment) oraz dziesięciu żołnierzy armii rosyjskiej (spoczywających jako nieznani żołnierze), poległych 25 sierpnia 1915 r. Niemiecki Ermländisches Infanterie Regiment był formowany na terenie Prus Wschodnich, w Olsztynie. W jego skład wchodzili także żołnierze pochodzenia polskiego. Potwierdzają to inskrypcje na obelisku cmentarza w Topilcu, gdzie wśród poległych żołnierzy armii niemieckiej było co najmniej czterech o polskim pochodzeniu.
Cmentarz założono na planie wydłużonego owalu, o dłużej osi wzdłuż linii północny zachód –południowy wschód, otoczonego murem z kamieni polnych szerokości 50 cm, z wejściem od południa. Pierwotnie, na terenie cmentarza, wzdłuż muru rosło około dwudziestu jesionów, przy bramie wiąz. Starodrzew został wycięty w 2006 r. [1].
Źródło: B. Tomecka, Topilec. Karta cmentarza, WUOZ, nr ewid. 0553
Nekropola określana była jako „Kameradengrab im Pfarrgarten”[2], co może wskazywać, że wszyscy spoczywający tutaj żołnierze złożeni zostali we wspólnej mogile. Jest to jedynie domniemanie na podstawie użytego określenia[3], gdyż obszar cmentarza został wyrównany podczas prac renowacyjnych przeprowadzonych w 2006 r. Tym samym zatarte zostały wszelkie ewentualne ślady mogił czytelne w mikrorzeźbie terenu, które pozwoliłyby na rekonstrukcję rozplanowania nekropoli. Wydaje się, że w pierwotnym położeniu – na osi bramy, jednak obrócony o 45 stopni, zachowany jest pamiątkowy obelisk, wykonany z betonu w formie sześcianu zwieńczonego niskim, czterospadowym daszkiem. Na trzech bokach obelisku znajdują się listy poległych żołnierzy armii niemieckiej oraz wymienieni zbiorczo żołnierze armii rosyjskiej. Na czwartej ścianie wykonano ornament w formie krzyża żelaznego oraz podano datę śmierci i informację, iż polegli żołnierze armii niemieckiej pochodzili ze 150. regimentu piechoty. Ta strona pierwotnie była przednią stroną monumentu, zwróconą ku wejściu.
Źródło: B. Tomecka, Topilec. Karta cmentarza, WUOZ, nr ewid. 0553
Pomyłka w ustawieniu obelisku nastąpiła w grudniu 2006 r., podczas prac związanych z renowacją cmentarza. Naprawiono wówczas mur z kamieni polnych, wycięto starodrzew, wyrównano teren, odnowiono pomnik. Wprowadzono także nowy element w wystroju cmentarza – wykuty z żelaza miecz ustawiony na prawo od pomnika. Stanął on w miejscu przeznaczonym na krzyż prawosławny, symbolizujący spoczywających na tym cmentarzu żołnierzy armii rosyjskiej. Zachowanie pierwotnej symboliki sprzyjałoby zapewne opiece nad cmentarzem, gdyż wieś zamieszkana jest w przewadze przez wyznawców prawosławia. Przy wejściu na cmentarz ustawiono tablicę informacyjną[4].
Inskrypcje z obelisku:
I.
INF. REGT. 150
25. AUG. 1915
II.
UFFZ. K. NICKEL u. H. MIELKE
ERS. R. H. COBUS, MUSK. J. GUSKI
H. LEYNK, BERNH. WULFF
M. MANKOWSKI, F. JANCYSKI
E. RONNEBURGER, F. MORSOCK
VON DER 5. KOMP.
III.
MUSK. J. LANGE, O. SCHIMION
M. KONITZER, JOH. KNEIPP
ERS. RES. HERM. SIEMERS
WEHRM. EMIL PFLIEGER
VON DER 5. KOMP.
IV.
UFFZ. HERM. OTTO V. D. 11. K.
MUSK. WILH. KRUSE V. D. 6. K.
LDSTM. O. SCHUHMACHER 9. K.
10 UNBEKANNTE RUSSEN
[1] B. Tomecka, Topilec. Karta cmentarza, WUOZ, nr ewid. 0553.
[2] Verzeichnis der Kriegerfriedhöfe und Feldgräber. Wojewodschaft Bialystok. PA AA, sygn. 48079, strony niepaginowane.
[3] W dokumentach dotyczących cmentarnictwa wojennego słowa „Kameradengrab” używano najczęściej do określenia mogiły zbiorowej.
[4] W treści tablicy odnajdujemy szereg błędów, które mogą być jednak zweryfikowane przez osoby odwiedzające nekropolę. Podana została błędna liczba spoczywających żołnierzy. Autor tekstu poświęcił też sporo miejsca na hipotetyczne rozważania dotyczące daty i okoliczności śmierci spoczywających tutaj żołnierzy, dochodząc do wniosków całkowicie rozmijających się z faktami historycznymi (por. M. v Gallwitz). Tymczasem data w której polegli żołnierze jest podana na obelisku znajdującym się na cmentarzu.
Źródło: Małgorzata Karczewska, Sto lat będą trwać bez opieki niczyjej… Cmentarze z czasów I wojny światowej w Białymstoku i powiecie białostockim, Białystok 2017, s. 280-287.
Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
