Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski

Cmentarz żołnierzy armii niemieckiej, na południowym skraju wsi, bezpośrednio po zachodniej stronie drogi krajowej nr 65.

Cmentarz położony na niewielkim wyniesieniu o sztucznie ustromionych stokach. Jego pierwotne rozplanowanie zostało częściowo zatarte w 2008 r., w czasie budowy pamiątkowego obelisku i w wyniku uporządkowana północnej części cmentarza – o tym poniżej.

Założono go na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach: N-E: 21 m, E-W: 13,5 m. Wtórnie otoczony został ogrodzeniem na betonowej podmurówce, z filarów murowanych z ciosów kamiennych i drewnianych przęseł. Mogiły ziemne, jednostkowe i zbiorowe, rozmieszczone w rzędach o przebiegu wschód – zachód, zajmowały pierwotnie całą przestrzeń cmentarza. Obecnie ich słabo czytelne zarysy widoczne są jedynie w części południowej i środkowej. Dwa skrajne, południowe rzędy, tworzą mogiły zbiorowe. W każdej z nich pochowano najprawdopodobniej dwóch lub trzech żołnierzy. Zatarcie części mogił i brak nagrobków uniemożliwia określenie dokładnej liczby pochowanych tu żołnierzy. Na podstawie rozplanowania cmentarza można szacować, że w około 71 mogiłach złożono tu około 85 poległych.
Północna część cmentarza została całkowicie przekształcona poprzez zatarcie nasypów mogił. Centralnie ustawiono tu duży drewniany krzyż. Przed krzyżem, na betonowej podmurówce, umieszczony został prostopadłościenny, lastrykowy obelisk. Widniejąca na nim pierwotnie inskrypcja: „W TYM MIEJSCU / WZNIESIONY ZOSTANIE / POMNIK WDZIĘCZNOŚCI / ARMII RADZIECKIEJ / WZNIESIONY PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO / BIAŁOSTOCKIE / KOMITET WOJ. FUNDACJI / POMNIKA / BIAŁYSTOK dn. […] 5„ zasłonięta została nową tablicą z czarnego granitu, z nową inskrypcją: „PAMIĘCI POMORDOWANYM / Z OKRESU / I WOJNY ŚWIATOWEJ / SAMORZĄD GMINY GRAJEWO/ PAŹDZIERNIK 2008”.
Obelisk ten nie miał nigdy żadnego związku z przestrzenią cmentarza, a stał się jego centralnym punktem. Dodatkowo, umieszczona na nim inskrypcja zaciera pamięć o spoczywających tutaj żołnierzach. Użycie słowa „pomordowanym” sugeruje upamiętnianie osób cywilnych, które straciły życie w czasie działań wojennych.
Teren cmentarza porasta starodrzew sosnowy w nasadzeniu swobodnym.

Tekst został opublikowany w książce: M. Karczewska, M. Karczewski, Pro Patria. Miejsca pamięci I wojny światowej na przedpolu Twierdzy Osowiec, Białystok 2015. Tam wcześniejsza literatura.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/