Jacek Czaplicki, Małgorzata Karczewska

Cmentarz wojenny Łosewo założono około 1300 m na południowy wschód od wsi, na skraju lasu, przy drodze do wsi Kąty. Spoczywają tutaj m. in. żołnierze armii niemieckiej i rosyjskiej polegli w czasie walk w dniach 21-26 lutego 1915 r. określanych jako walki o Chmielewo i Janowo oraz atak na wzgórze 151 pod Łosewem.

Nie jest pewne ilu żołnierzy tutaj pochowano. Dokumenty z okresu międzywojennego wymieniają w Łosewie trzy miejsca spoczynku, ale używane określenia typu A, B, C sugerują, że mogą one raczej dotyczyć pól grobowych jednego cmentarza. Sumowanie tych danych daje 362 żołnierzy z armii niemieckiej i 59 z armii carskiej. Liczba mogił, z których większość stanowią groby zbiorowe wskazuje jednak, że spoczywających tutaj poległych może być więcej. Być może wynika to z przeniesienia na tę nekropolę szczątków podjętych z innych cmentarzy wojennych. Akcje takie były prowadzone szczególnie intensywnie pod koniec lat 30. XX w., często bez odnotowania tego w dokumentach urzędowych.

Cmentarz w Łosewie rozmieszczono na planie zbliżonym do pięcioboku nieznacznie wyniesionego ponad otaczający teren. Granicę wzdłuż dłuższych boków nekropoli wyznacza wał ziemny, zaś od frontu niski mur z kamieni polnych. Tylnej części cmentarza nadano monumentalną formę. Usypano tam wysoką platformę rozmieszczoną na planie zbliżonym do sześcioboku, od frontu licowaną kamieniami polnymi. W jej centralnej części znajduje się nieznaczne podwyższenie, wokół którego zalegają spore kamienie. Być może są to relikty murowanej podstawy krzyża lub pomnika cmentarnego?

Wejście na teren cmentarza prowadzi po schodach murowanych z kamieni polnych. Zasadnicza część nekropoli to prostokąt podzielony na cztery pola grobowe. Od wejścia wytyczono aleję biegnącą przez całą długość cmentarza. Po obu jej stronach znajdują się rzędy mogił. W połowie długości cmentarza, na wschód i na zachód od alei głównej odchodzą dwie alejki poprzeczne.

Na osi alei umieszczono nagrobek ufundowany przez rodzinę poległego. Jest to granitowa stela z ornamentem krzyża słonecznego (celtyckiego). Grób ogrodzono sześcioma betonowymi słupkami pomiędzy którymi był rozpięty metalowy łańcuch, obecnie niezachowany.

Inskrypcja w górnej części nagrobka – w aureoli krzyża:

Friede sie mit Dir

Inskrypcja główna:

RUDOLF KOEHLER
Voff im 33. Füs. Regt.
Consistorialrat
in Königsberg
geb. 16.1.1878 in Saabor
gefallen 10.3.1915
fürs Vaterland

Inskrypcja w dolnej części nagrobka:

Ich habe einen guten
Kampf gekämpf,
ich habe den Laur
vollende, ich habe
Glauben gehalten
2. Timoth 4.7

[Dobrą walkę stoczyłem, bieg ukończyłem, wiarę zachowałem. II List do Tymoteusza 4:7]

Rudolf Koehler urodził się 16 stycznia 1878 r. we wsi Saabor, Provinz Schlesien, Bezirk Liegnitz, Kreis Grünberg. Nazwa wsi (do roku 1742 było to miasto) jako zbyt słowiańska, została zmieniona w 1936 r. na Fürsteneich. Obecnie jest to wieś gminna Zabór w powiecie zielonogórskim, woj. lubuskim.

Unteroffizier Rudolf Koehler zginął w wieku 37 lat, w dn. 10 marca 1915 r. służąc w 4. Kompanii I. Ersatz Batalionu 33. Füsilier-Regimentu Graf Roon. Jego batalion był w tym czasie przydzielony do zgrupowania von Lewiński. Przed powołaniem do wojska Koehler pełnił ważną społecznie funkcję konsystorza, czyli wchodził w skład rady diecezjalnej w Königsbergu – ówczesnej stolicy Prus Wschodnich, obecnie Kalinigrad w Obwodzie Kaliningradzkim, w Rosji.

Wzdłuż granic cmentarza, na wale i platformie zachowały się betonowe słupki ogrodzenia, z których część jest przewrócona. Ustawiono je zapewne w okresie międzywojennym. Od 1929 r. przedstawiciele Volksbundu apelowali do władz polskich o remont cmentarza. Podkreślano, że drewniane krzyże nagrobne są zmurszałe i nieczytelne. W 1930 r. nasze władze zapewniły, że cmentarz zostanie ogrodzony. Słowa dotrzymano. O tym jak zostało to wykonane informuje notatka sporządzona trzy lata później przez dr Merseburga, brata jednego ze spoczywających tutaj żołnierzy. Po odwiedzinach w Łosewie odnotował że:

Cmentarz jest w całości otoczony płotem z drutu kolczastego i nie można na niego wejść inaczej niż tylko przeciskając się pomiędzy rozgiętymi drutami. Nie ma pozostawionego specjalnego wejścia. Groby są niewidoczne. Porosły trawą na wysokość dorosłego człowieka. Krzyże można było zobaczyć dopiero jak się podeszło do grobów. […] Krzyż na mogile mojego brata można było łatwo wyciągnąć z ziemi, tak mocno był przegniły w dolnej części. Na pozostałych grobach w tym rzędzie nie było już żadnych oznaczeń.

Ta krótka notatka wskazuje jak zły był stan cmentarza przez cały okres międzywojenny i w jaki lekceważący sposób władze gminne podchodziły do kwestii opieki nad tym miejscem.

Nie wiadomo czy w kolejnych latach cmentarz doczekał się prac renowacyjnych. Kolejne zachowane dokumenty powstały niemal 60 lat później. W 1987 r. sporządzona została dokumentacja konserwatorska, a cmentarz objęto ochroną prawną przez wpis do rejestru zabytków. Nie był on wtedy w dobrym stanie. Pięć lat później, od 28 lipca do 13 sierpnia 1993 r. nekropolę porządkowało 29 uczestników młodzieżowego obozu zorganizowanego przez Volksbund. Oczyszczono teren z zarośli, wycięto dwanaście sosen, przywrócono dostęp do nekropoli i grobów. Częściowo oczyszczono kamienne licowania. Zapanowano wówczas kontynuację prac w kolejnych latach, jednak nie doszło to do skutku.

Obecnie nekropola jest w niezłym stanie, regularnie czyszczona ze zbędnej roślinności, oznakowana. W dalszym ciągu brakuje ogrodzenia oraz szczegółowych informacji o tym miejscu, z którymi mogliby zapoznać się mieszkańcy i turyści.

---

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/