Jacek Czaplicki, Małgorzata Karczewska

Lipniki I – cmentarz wojenny z I Wojny Światowej
(Kriegsfriedhof des Ersten Weltkrieges)
Jeden z czterech cmentarzy w Lipnikach wspomniany w niemieckich zestawieniach z lat 30-tych.
Cmentarz wojenny położony na południe od wsi Lipniki, po wschodniej stronie drogi do Kadzidła. Zbudowany w latach 1915-1918 jako miejsce spoczynku żołnierzy ekshumowanych z okolicznych grobów i cmentarzy pobitewnych. Według dokumentów z lat 1937-1939 spoczywa tutaj 243 żołnierzy z armii niemieckiej i 458 z armii carskiej.

W literaturze i sieci możemy natrafić na informację, że jest to cmentarz 100 żołnierzy armii niemieckiej i 10 armii carskiej (!!) oraz, że powstał on w latach 1934-1935 po ekshumacji i przeniesieniu tutaj szczątków z cmentarza we wsi Tartak. To nie jest prawda. Cmentarz ten jest wzmiankowany w dokumentach władz niemieckich z lat 20. XX w. Co najwyżej, możliwe, że po połowie lat 30. XX w. dołożono tutaj szczątki ekshumowane z Tartaku.
Jest to spory cmentarz leśny, wyznaczony na planie prostokąta (31×36 m), otoczony dobrze zachowanym wałem ziemnym. Wejście prowadzi od zachodu, od strony szosy. Na osi wejścia aleja, po jej obu stronach rzędy mogił jednostkowych, w których pochowano żołnierzy armii niemieckiej. Za nimi, wzdłuż wschodniej krawędzi cmentarza, przez całą jego szerokość ciągną się trzy mogiły zbiorowe żołnierzy armii carskiej. Groby oznakowane nagrobkami pulpitowymi, tak zwanymi poduszkami, wykonanymi przez władze polskie w okresie międzywojennym. Zrobiono je ze słabe jakości betonu i współcześnie ich powierzchnie są niemal całkowicie nieczytelne. Nagrobki prawdopodobnie powstały na potrzeby remontu cmentarza pod koniec lat 20. XX w., po tym, jak w 1927 r. do naszych władz trafiła notatka Niemieckiego Poselstwa w Warszawie o złym stanie zachowania nekropoli.

Po II wojnie światowej cmentarz pozostawał zapomniany. Ochroną konserwatorską objęto go pod koniec lat 90. XX w., chociaż można trafić na błędną informację, że został odkryty dopiero w 2002 r. W 2004 r. przy wejściu na cmentarz, w świetle alei, wystawiony został grób symboliczny – lastrikowy nagrobek bez krzyża, z tablicą pamiątkową „TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE ROSYJSCY I NIEMIECCY POLEGLI W PIERWSZEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ”. Nagrobek nie pasuje do wystroju cmentarza I-wojennego, nie nawiązuje do tradycyjnych elementów tego typu nekropolii ani stylistyką, ani materiałem. Wątpliwości budzi też jego ustawienie zagradzające wejście na cmentarz. Zamiast tego, wystarczyłyby dwa krzyże: łaciński i prawosławny, ale w przeznaczonym do tego miejscu, czyli na końcu głównej alei.
Lipniki I – cmentarz zaniedbany, gdzie spoczęli żołnierze Wielkiej Wojny, wielu z nich było Polakami.

Archiwalia i literatura:
– brak autora i daty, Lipniki. Karta cmentarza, archiwum WUOZ Ostrołęka, nr ewid. 193.
– Politisches Archiv des Auswärtigen Amts Berlin, Polen. Nebenakten, Kriegergräber Nr 5, 1937 – 1939, sygn. 48079.
– Kriegsgräberfürsorge. Mitteilungen und Berichte vom Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge E.V. , 1927.
– P. Ajdacki, Szlakiem Wielkiej Wojny na Mazowszu. Cmentarze wojenne z lat 1914-1920. Tannenberg-Denkmal, Otwock 2014.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/