Tekst Michał Furmaniak, zdjęcia Michał Budnik

Krzelów (niem. Krehlau) to duża wieś położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim. Pierwsze udokumentowane informacje o niej pochodzą już z początku XIII wieku i związane są z kościołem parafialnym. Miejscowość powstała z połączenia osad przyfolwarcznych i jeszcze w połowie XIX wieku była podzielona na dwie części: Krehlau (południowa) oraz Ober i Nieder Krechlau (północna). Dobra ziemskie stanowiły własność rodów von Gersdorfów i von Brown, wzmiankowanych jako posiadacze wsi pod koniec XVIII wieku. W pierwszej połowie XIX stulecia dobra należały do rodziny Koppern, w tym też czasie przystąpiono do budowy pałacu oraz założono park. W księgach adresowych z 1876 roku posiadłość stanowiła własność Gustawa Gohle. Na początku XX wieku dobra ziemskie należały do Paula Kaherta w rękach którego Krzelów pozostał do czasów II wojny światowej. Obecnie w zachowanym klasycystycznym pałacu, z późniejszą dobudowaną wieżą w stylu neogotyku angielskiego, znajduje się szkoła ­­­­­podstawowa. Drugim ważnym zabytkiem Krzelowa jest kościół parafialny p.w. Św. Marcina wzmiankowany w dokumentach już w około 1220 roku. Obecna neogotycka świątynia została zbudowana w 1860 roku. Otacza ją ceglany ażurowy mur, ogradzający cały teren.

Po jego północnej stronie znajduje się wolnostojąca kaplica, która ustawiona jest przy granicy cmentarza. Jest to dobrze zachowany pomnik upamiętniający żołnierzy z Krzelowa i okolic poległych w I wojnie światowej.

Jednokondygnacyjna kaplica wybudowana jest na planie kwadratu, w bocznych elewacjach są wąskie okna zamknięte półokrągłymi łukami, a całość przykryta jest wysokim dwuspadowym dachem opartym na profilowanym gzymsie. Fasada jest z wielką arkadą, nad którą znajduje się łamany profilowany gzyms w formie naczółka, a nad nim trójkątny szczyt zwieńczony żeliwnym krzyżem łacińskim. Wejście do wnętrza w świetle arkady zamyka metalowa, kuta brama. Fasadę pierwotnie nad arkadą dekorowała inskrypcja 1914-1918 „Unseren Helden”, a jej trójkątny szczyt zdobił Krzyż Żelazny. Elementy te usunięto zapewne po 1945 roku, zachowując kaplicę z przeznaczeniem o charakterze typowo sakralnym.

W świetle arkady wewnątrz ustawiony jest ołtarz w formie sarkofagu przylegający do ściany, na której opiera się krucyfiks z ukrzyżowanym Chrystusem. Po bokach krzyża w narożnikach kaplicy stoją dwie płaskorzeźbione figury przedstawiające żołnierza oraz kobietę z dzieckiem na ręku. Pod ramionami krzyża, a pomiędzy postaciami adorantów na ścianie, zawieszone są dwie białe marmurowe tablice z nazwiskami poległych oraz datami i miejscami ich śmierci. Z pewnością opisany obiekt należy do jednych z ciekawszych tak dobrze zachowanych monumentów upamiętniających Wielka Wojnę 1914-18 na Dolnym Śląsku. Szczególną uwagę zwraca wkomponowanie tablic epitafijnych i dwóch figur w scenę Ukrzyżowania. W sztukach plastycznych chrześcijańskiego zachodu przedstawienie ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, w asyście postaci biblijnych zgromadzonych pod krzyżem ma bogatą tradycję. Klasycznym przykładem tego typu ikonograficznego jest krucyfiks i postacie Marii i Jana Ewangelisty, stojących pod krzyżem. Scenę tę artyści modyfikowali, wprowadzając również przedstawienie Marii Magdaleny opłakującej Jezusa, czy żołnierza przebijającego włócznią bok Chrystusowi. Wiele z tych przedstawień Ukrzyżowania jest rozbudowane, ma charakter narracyjny, wzbogacony o aktualny dla danej epoki kontekst historyczny. Za przykład omawianej sceny z europejskiego kręgu kulturowego mogą posłużyć dzieła takich mistrzów jak m.in. obraz Massacia z 1426 roku, czy niezmiernie rozbudowany obraz Jacopa Tintoretta z 1565 roku. Na północ od Alp ten styl reprezentuje Tryptyk Ukrzyżowania Rogiera van der Weydena z około 1445 roku czy ołtarz z Isenheim, datowany na 1515 rok autorstwa Matthiasa Grünewalda.

W opisywanej kaplicy w Krzelowie jej twórca wykorzystując wypracowany przez wieki kanon wprowadził w postaciach adorujących figury, które nadały specyficzny kontekst scenie ukrzyżowania. Poborowych, którzy opuścili swoją małą ojczyznę i nie powrócili, przedstawia niemiecki żołnierz, który oddany jest z najdrobniejszymi szczegółami umundurowania i wyposażenia, z karabinem opartym o kaburę i hełmem leżącym pod nogami. Stoi on wpatrzony w krzyż z rękoma złożonymi w geście modlitwy i wyrazem twarzy pełnym nadziei na zbawienie jako reprezentant poległych. Po drugiej stronie figura kobiety w stroju codziennym trzymająca na rękach dziecko, które w uniesionej prawej ręce trzyma bukiet kwiatów. Ta kobieta jest uosobieniem matki, siostry lub żony, która utraciła swojego bliskiego na frontach I wojny, a przychodzi pod krzyż z nadzieją ukojenia po jego stracie. Ustawienie kaplicy, w której znajdują się tablice epitafijne poległych bohaterów (co podkreślał zniszczony napis) w obrębie cmentarza kościelnego, powoduje zdaniem autora, że w sposób symboliczny zostali przywróceni pamięci i pochowani na poświęconej ziemi, co częściowo pozwalało zrekompensować niemożność zorganizowania godnego pochówku podczas i po zakończeniu Wielkiej Wojny 1914-18. Przykościelna kaplica w Krzelowie, ze sceną Ukrzyżowania jest miejscem kultu religijnego i równocześnie nietypowym pomnikiem wojennym z przedstawieniem o bogatym programie symbolicznym związanym z I wojną światową.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/