Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Jacek Czaplicki

Cmentarz wojenny pod wsią Gać, która nazywana była wówczas Sokolą Łąką, został założony w latach 1915-1918. Zbudowały go służby grobownicze armii niemieckiej, których zadaniem było wznoszenie stałych nekropolii i przenoszenie na nie szczątków żołnierzy ekshumowanych z mogił polowych, które pozostały po walkach prowadzonych późnym latem 1915 r.

Cmentarz założono zgodnie z wytycznymi dotyczącymi wyglądu i rozplanowania cmentarzy lokowanych wśród pól i łąk, na których mieli spocząć żołnierze obu walczących na tym terenie armii. Granice nekropoli wyznaczone są wałem ziemnym i rowem. Wejście na cmentarz wiedzie przez bramkę, z której do współczesności zachowały się dwa słupy murowane z ciosów granitowych, zwieńczone żeliwnymi krzyżami. Od bramki wyznaczono alejkę, po której obu stronach złożono szczątki co najmniej trzydziestu dziewięciu żołnierzy armii niemieckiej.

W północnej części cmentarza, w trzech mogiłach zbiorowych, pochowano jedenastu żołnierzy armii rosyjskiej. Obecnie, nie znamy nazwiska żadnego ze spoczywających tutaj poległych. Wszyscy oni zginęli w sierpniu 1915 r., gdy jednostki 8. Armii niemieckiej dowodzonej przez generała artylerii Friedricha von Scholtza, po sforsowaniu Narwi nacierały na wycofujące się, ale wciąż jeszcze zadające duże straty oddziały rosyjskie.

Można przypuszczać, że po założeniu cmentarza mogiły były oznakowane drewnianymi krzyżami: łacińskimi na mogiłach żołnierzy armii niemieckiej i prawosławnymi na mogiłach żołnierzy armii carskiej. Były to uniwersalne symbole stosowane w czasie I wojny światowej. Obie walczące wówczas na tym terenie armie były wielonarodowe i wielowyznaniowe. W obu służyli też Polacy, wcielani do zaborczych jednostek.

Po zewnętrznej stronie wału, w równych odstępach zasadzone zostały klony. Do naszych czasów przetrwało jedynie kilka drzew po wschodniej stronie cmentarza. Brukowana alejka którą dojdziecie do bramki cmentarnej oraz ułożone wzdłuż niej głazy są współczesnym uzupełnieniem otoczenia cmentarza.

Cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej zachowany jest w średnim stanie. W trakcie prac renowacyjnych przeprowadzonych jesienią 2022 r. wymagał przede wszystkim ogólnych prac naprawczych: oczyszczenia i pomalowania krzyży wieńczących słupy bramy, usunięcia zbędnej roślinności zielnej i naprawy ogrodzenia z siatki metalowej. Podczas tych prac usunięta zostanie też drewniana brama stojąca w odległości około 30 m od oryginalnej bramy wejściowej na teren cmentarza, na skraju działki geodezyjnej na której położona jest nekropola. Według informacji uzyskanych od mieszkańców wsi Gać, została ona ustawiona około 2008-2009 roku podczas przeprowadzonych wówczas prac renowacyjnych. Jest to zgodne z dokumentacją fotograficzną autorki niniejszego programu prac sporządzonej w 2007 roku. Na wykonanych wówczas fotografiach nie ma tej bramy. Nie stanowi ona zatem oryginalnego elementu założenia cmentarnego. Jej obecny wygląd szpeci zabytek, zaś jej istnienie zaburza odbiór cmentarza przez osoby odwiedzające to miejsce, sugerując, że bramy takie stanowiły oryginalne elementy nekropoli w czasów I wojny światowej.

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/