Jacek Czaplicki, Małgorzata Karczewska

We wschodniej części cmentarza parafialnego w Dąbrówce, w 1915 r. założona została kwatera z grobami żołnierzy armii niemieckiej z 75. Dywizji Rezerwowej oraz 58. Dywizji Piechoty. Liczba oraz nazwiska pochowanych na tym etapie rozpoznania nie są znane. Wyjątkiem są dwie pochowane tutaj osoby: dowódca 250. Rezerwowego Pułku Piechoty podpułkownik (Oberstleutnant) Janke oraz porucznik Voβ. W obrębie kwatery mogą również spoczywać żołnierze armii rosyjskiej, jednak przypuszczenie to wymaga potwierdzenia źródłowego.

Nie wiadomo, jaką przestrzeń pierwotnie zajmowała kwatera. Obecnie, na prawo od wejścia znajduje się pozbawiona współczesnych pochówków przestrzeń o powierzchni około 3,5 ara ze słabo widocznymi nasypami mogił ziemnych rozmieszczonych w trzech rzędach. Zachowały się narysy czternastu mogił, w większości zbiorowych. Tylko jedną z nich można uznać za jednostkową. Zachowane zdjęcie jednego z nagrobków mogiły zbiorowej wskazuje, że w jednym grobie pochowanych zostało około trzynastu żołnierzy.

W okresie międzywojennym mogiły oznakowane były oryginalnymi w formie, drewnianymi nagrobkami zwieńczonymi trójkątnie. Inskrypcje zawierały stopnie, imiona i nazwiska oraz daty śmierci pochowanych. Groby o ziemnych nasypach, prawdopodobnie bez obramowań, pokryte trawą. Teren kwatery był wydzielony od pozostałej części cmentarza drewnianym ogrodzeniem.

Informacje na temat kwatery znajdują się w dokumentacji oraz publikowanych sprawozdaniach Niemieckiego Ludowego Związku Opieki nad Grobami Wojennymi. Wspomina o nich również Adam Chętnik w opracowaniu dziejów kościoła i parafii w Dąbrówce oraz Henryk Dąbrowski, syn organisty z Dąbrówki, we wspomnieniach z lat 1936-1946.

Po II wojnie światowej groby zanikały pozbawione opieki, jednak dzięki decyzjom administratorów cmentarza, teren kwatery nie został przeznaczony pod nowe pochówki. Kilkanaście lat temu ks. Stanisław Grosfeld, proboszcz parafii p.w. św. Anny w Dąbrówce oznakował teren kwatery symboliczną mogiłą z krzyżem i tabliczką inskrypcyjną „Ś.P. Tu spoczywają żołnierze niemieccy”. Mogiła jest w dobrym stanie, ozdabiana przez mieszkańców kwiatami i zniczami.

---

Jesienią 2019 wykonana została inwentaryzacja kwatery wojennej. Sporządził ją zespół w składzie: Krzysztof Bulak, Jacek Czaplicki, Małgorzata Karczewska i Maciej Karczewski. Na tej podstawie wykonano dokumentację uzupełniającą konserwatorską tzw. kartę cmentarza. Została ona przyjęta przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Tym samym, kwatera wojenna objęta została ochroną konserwatorską.

Źródła i materiały archiwalne:

– Mit der 75. Reserve Division vom Heuberg zum Narocz See, München 1918.

– Politisches Archiv des Auswärtigen Amts Berlin, Deutsche Kriegergräber in Polen. Organisation der Kriegergräberfürsorge, Juli 1923 – März 1926, sygn. 47995.

– Neue Auslandsverbindungen und Berichte über den Zustand deutscher Kriegerfriedhöfe im Auslande. Oktober 1921 (Schluß), „Kriegsgräberfürsorge. Mitteilungen und Berichte vom Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge E.V.“, Jahrgang 2, Heft 7, Juli 1922.

– W. Jänecke, K. Voß, Das Reserve-Infanterie-Regiment 250 im Weltkrieg, Hannover 1929.

– A. Reiß, E. Fitzer, Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 249 im 1. Weltkrieg, Mannheim 1938.

– H. Dąbrowski, Wspomnienia z lat 1936-1946, maszynopis w Centrum Kultury – Biblioteki i Sportu w Lelisie.

Literatura:

– A. Chętnik, Dąbrówka, kościół i parafia w powiecie ostrołęckim, Nowogród 1937.

– J. Czaplicki, M. Karczewska, Groby żołnierzy z I wojny światowej w Dąbrówce, „Wieści Gminne. Biuletyn Gminy Lelis”, nr 5 (86), wrzesień 2019.

---

Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/