Chojny Młode, gm. Łomża, woj. podlaskie. Renowacja nagrobków żołnierskich na cmentarzu z czasów I wojny światowej
Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Jacek Czaplicki
Cmentarz wojenny położony na działce geodezyjnej nr 21, około 30 na północ od drogi Łomża-Ostrołęka i około 1300 m na południowy zachód od wsi.
Cmentarz wojenny Chojny Młode I został zbudowano go w 1917 r. według starannego projektu, obliczonego na konkretną liczbą poległych, których ciała ekshumowano z grobów polowych znajdujących się w okolicy. W mogiłach rozmieszczonych w pięciu polach grobowych wokół pomnika, będącego centralnym punktem nekropoli spoczywa 205 żołnierzy armii niemieckiej poległych i zmarłych z powodu ran i chorób w dniach od 5 do 8 sierpnia 1915 r. Spoczywają na nim żołnierze z jednostek walczącej pod Chojnami 10. Dywizji Landwehry dowodzonej przez generała piechoty Hermanna Kurta Adalberta Clausiusa oraz operującej w okolicach Miastkowa 75. Rezerwowej Dywizji dowodzonej przez generał Maxa von Seydewitza. Obie te jednostki, walczące na prawej flance 8. Armii generała artylerii Friedricha von Scholtza, po przełamaniu w dniu 4 sierpnia pozycji rosyjskich na rzece Narew, w dniach 5-8 sierpnia nacierały na oddziały rosyjskie walczące na drugiej linii obrony. Wśród inskrypcji nagrobnych natrafimy także na polskobrzmiące nazwiska żołnierzy służących w armii niemieckiej.
Groby ziemne przykryte niskimi kopcami oznakowano unikalnymi granitowymi nagrobkami, na których wykuto nazwiska i jednostki poległych. Zastosowanie surowca kamiennego wymagało znacznie większego nakładu pracy w porównaniu z betonowymi nagrobkami lub drewnianymi krzyżami, którymi najczęściej znakowano groby na cmentarzach I wojny światowej na tym terenie.
W centralnej części cmentarza wzniesiono wysoki pomnik z ciosów granitowych zwieńczony Krzyżem Żelaznym, z tablicą upamiętniającą poległych żołnierzy. Fundatorem pomnika był Otto Bischoff, malborski jubiler, ojciec Maxa Bischoffa, jednego z żołnierzy pochowanych na cmentarzu. O tym fakcie wspomina tablica umieszczona z tyłu pomnika.
Zachowały się fotografie przedstawiające cmentarz niedługo po zakończeniu prac budowlanych oraz podczas uroczystości poświęcenia cmentarza lub pomnika, na którą przybyli liczni wojskowi oraz cywile.
Po zakończeniu I wojny światowej cmentarz pozostawał bez opieki. W okresie międzywojennym jego stan nie był najlepszy: mogiły były zarośnięte chwastami, brakowało ogrodzenia. Remont przeprowadziły władze polskie pod koniec trzeciej dekady XX w. Po II wojnie światowej nekropola pozostawała zapomniana aż do lat 80. XX w., kiedy objęto ją ochroną konserwatorską przez wpis do rejestru zabytków. Obecnie, o stan cmentarze dbają władze gminy Łomża, porządkując i remontując teren nekropoli. Nekropola Chojny Młode I, na której pochowano żołnierzy armii niemieckiej stanowi część kompleksu cmentarnego, w skład którego wchodzi także położony po drugiej stronie szosy cmentarz żołnierzy armii rosyjskiej określany jako Chojny Młode II.
Cmentarz wojenny Chojny Młode I do niedawna był zachowany w średnim stanie. Pierwszym etapem prac renowacyjnych przeprowadzonych jesienią 2022 r. była poprawa stanu zachowania nagrobków granitowych – najliczniejszego elementu infrastruktury cmentarnej. Nagrobki wykonane zostały z granitu w formie tzw. poduszek i stanowią unikalne obiekty, niespotykanie na żadnym innym cmentarzu z czasów I wojny światowej w regionie. Ich stan zachowania był zły: były porośnięte mchami i porostami, inskrypcje nagrobne były nieczytelne. Znaczna część z nich była mniej lub bardziej zapadnięte i przekrzywiona.
Prace renowacyjne zostały przeprowadzone zgodnie z programem prac konserwatorskich, opracowanym przez dr Małgorzatę Karczewską, stanowiącym załącznik do wniosku Wójta Gminy Łomża o wydanie pozwolenia na renowację betonowych nagrobków na cmentarzu wojennym w miejscowości Chojny Młode.
Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
