Białogóry, gm. Giby, pow. sejneński, woj. podlaskie. Cmentarz wojenny z I wojny światowej
Małgorzata Karczewska
29 listopada 2020 r. w imieniu Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej w Białymstoku złożyłam do Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Wojewody Podlaskiego zawiadomienie o niszczeniu nawarstwień cmentarza wojennego w miejscowości Białogóry, gm. Giby, pow. sejneński, woj. podlaskie. Odpowiedź od PWKZ otrzymaliśmy po dwóch tygodniach, 12 grudnia 2020 r. W tym czasie, wykopy zostały zrealizowane. Wojewoda Podlaski nie odpowiedział do dzisiaj (18 grudnia 2020 r.).
W 2017 r., w książce poświęconej cmentarzom wojennym w powiecie białostockim napisałam:
Analizy współczesnych zagrożeń dziedzictwa Wielkiej Wojny prowadzą do wniosku, że największym ich źródłem jest głęboko zakorzeniona niechęć, wynikająca z niewiedzy i braku pamięci o żołnierzach wielu narodowości
i wyznań, spoczywających na tych cmentarzach. Argumenty ogólnoludzkie o poszanowaniu dla doczesnych szczątków wspomaga obowiązujące prawo, które nakazuje dbałość i ochronę grobów wojennych „…bez względu na narodowość i wyznanie osób w nich pochowanych oraz formacje, do których osoby te należały…”. Ale praktyka bywa inna. Przykładem tego typu niechęci, skutkującej brakiem ochrony prawnej jest odmowa ze strony przedstawiciela służb ochrony zabytków uznania nowoodkrytych cmentarzy za obiekty zabytkowe, gdyż „…w miejscach zdefiniowanych jako cmentarze nie występują żadne wizualne formy charakterystyczne dla cmentarzy (mogiły, nagrobki, kompozycja przestrzenna z układem ścieżek czy kwater ani zaprojektowana przez człowieka zieleń” (Pismo nr R.5140.7.2017.AW Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 23.02.2017 r. w sprawie odmowy włączenia do wojewódzkiej ewidencji zabytków czterech kart „cmentarzy z okresu I wojny światowej”, podpisane przez Z. Cybulko, kierownika Wydziału Rejestru i Dokumentacji Zabytków. Archiwum projektu HeAT Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej.)
Przytoczona argumentacja nie bierze pod uwagę specyfiki cmentarzy wojennych z czasów I wojny światowej na Podlasiu, które po kilkudziesięciu latach zapomnienia w rzeczywistości nie posiadają wymienionych wyżej typowych cech cmentarzy, zatartych przez ludzi i czas. Pomimo tych braków zachowane są główne elementy konstytuujące cmentarz – szczątki ludzkie oraz wały ziemne wyznaczające jego granice.
Opisany przypadek nie jest odosobniony, a podobne sytuacje nie dotyczą jedynie terenu objętego opracowaniem. Rozmowy z lokalnymi miłośnikami
przeszłości, przedstawicielami stowarzyszeń oraz osobami prywatnymi chcącymi podejmować działania na rzecz opieki nad cmentarzami wojennymi prowadzą do wniosku, że jedną z głównych przeszkód w realizacji tego celu są bariery biurokratyczne piętrzone z przyczyn pozamerytorycznych.
Niestety, dzisiaj mogłabym to powtórzyć w odniesieniu do cmentarza wojennego w Białogórach.
Wpis jest długi i składa się z kilku części będących opisem cmentarza i jego losów możliwych do odtworzenia na podstawie dostępnych źródeł oraz odpowiedzi do pisma Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków będącego de facto odepchnięciem sprawy. Z pisma wyraźnie przebija niewiedza osób odpowiedzialnych za decyzje dotyczące ochrony tej kategorii dziedzictwa kulturowego.
Spis treści:
1. Fatalna pomyłka dokumentacyjna z 1991 r. i jej skutki dla cmentarza wojennego z czasów I wojny światowej w Białogórach
2. Dlaczego w ujawnionych dotychczas dokumentach archiwalnych nie znajdujemy wzmianki o cmentarzu w Białogórach?
3. Dlaczego archiwum Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Wojewody Podlaskiego nie stanowi wyroczni w sprawie istnienia lub nieistnienia cmentarza wojennego?
4. Dlaczego nie należy negować źródeł do badań archeologicznych i badań nad dziedzictwem, czyli o zaletach numerycznego modelu terenu?
5. Dlaczego żądanie od osoby zgłaszającej niszczenie zabytku, by dostarczyła dokumenty archiwalne lub wyniki badań archeologicznych jest tak naprawdę sposobem na odepchnięcie sprawy?
6. Dlaczego opinia Narodowego Instytutu Dziedzictwa w sprawie wartości zabytkowych cmentarza staroobrzędowców jest błędna w ocenie funkcji i stanu zachowania cmentarza wojennego?
7. Dlaczego „brak widocznych szczątków ludzkich….” nie stanowi dowodu na to, że cmentarz nie został zniszczony?
8. Cmentarnictwo I wojny światowej na wschodzie, czyli co trzeba wiedzieć, żeby prawidłowo ocenić zachowane relikty cmentarza wojennego w Białogórach.
1. Fatalna pomyłka dokumentacyjna z 1991 r. i jej skutki dla cmentarza wojennego z czasów I wojny światowej w Białogórach
Wieś Białogóry na Sejneńszczyźnie jest ostatnio znana z powodu zniszczeń dokonanych na cmentarzu staroobrzędowców, o których możecie przeczytać w mediach i na profilach społecznościowych obu stron. Mimo wagi tego problemu, nie zajmę się nim w tym wpisie, gdyż postępowanie sądowe jest w toku i należy poczekać na prawomocne rozstrzygnięcie.
Przy okazji wydarzeń związanych z cmentarzem staroobrzędowców spojrzałam na numeryczny model terenu tych okolic i zapoznałam się z kartą cmentarza określanego jako „cmentarz staroobrzędowców we wsi Białogóry”. Już pobieżna analiza tych danych wskazuje, że mamy do czynienie z błędnie sporządzoną dokumentacją, czego tragiczne konsekwencje właśnie się spełniają.
Na numerycznym modelu terenu wyraźnie widzimy wzgórze o ustromionych ręką ludzką stokach, na którego kulminacji znajdują się trzy długie mogiły zbiorowe. Od kiedy staroobrzędowców chowano w grobach masowych? Co więcej mogiły te urywają się równo z granicą współczesnej działki geodezyjnej nr 47/2. Przyglądając się dokładniej, dostrzegamy zarys jednej z nich, kontynuujący się na sąsiedniej działce geodezyjnej o nr 20/6. Widać też wyraźnie zarys całego cmentarza, który zajmuje dwie sąsiednie działki geodezyjne czyli nr 20/6 i 20/7. W którymś momencie w przeszłości, najprawdopodobniej na początku lat 20.XX w., po dokonaniu podziałów geodezyjnych, zatarto napowierzchniowe elementy cmentarza na dwóch z trzech działek na których jest położony – zrównano mogiły, zasypano rów graniczy nekropoli, ale lidar nada „widzi” te elementy. O tym, że nie był to wyjątkowy przypadek zacierania cmentarzy I wojny światowej niemal natychmiast po jej zakończeniu, przeczytacie w dalszej części wpisu.
Wspomniana karta cmentarza położonego w Białogórach, przy szosie prowadzącej z tej wsi do Karolina została założona w 1991 r. Piktogram cmentarza był zaznaczony na ówczesnej mapie topograficznej. Drugi z cmentarzy, czyli cmentarz staroobrzędowców położony na cyplu nad jeziorem, nie został oznaczony na tej mapie.
W tym czasie, podobnie zresztą jak obecnie, żywa była wśród mieszkańców pamięć o Mogiłkach, czyli cmentarzu staroobrzędowców położonym w pobliżu, na wzgórzu nad jeziorem. Autor pewnie pytał we wsi o cmentarz w tamtej okolicy i uzyskał odpowiedź, że „gdzieś tam nad jeziorem jest cmentarz staroobrzędowców”.
W karcie cmentarza zamieszczono zdjęcia wykonane w 1991 r. Na jednym z nich widać pozostałości drewnianego krzyża prawosławnego, wówczas uznanego za krzyż nagrobny na mogile staroobrzędowca, a faktycznie jest to znacznie większy krzyż cmentarny stojący na skraju cmentarza, wzdłuż dłuższego boku mogiły zbiorowej żołnierzy armii carskiej.
Wyraźnie widać to na szkicu wykonanym w 1991 r. Jego autor narysował nawet zarys mogiły zbiorowej, ale wówczas nie wyciągnął z tego faktu żadnych wniosków.
W 1991 r. doszło do fatalnej w skutkach pomyłki. Na mapie topograficznej oznaczony był cmentarz położony na wzgórzu przy szosie. Autor karty wiedział, że gdzieś w tej okolicy znajduje się cmentarz staroobrzędowców, a prawosławny krzyż cmentarza wojennego spowodował, że doszedł do wniosku, że to jest właśnie to miejsce, chociaż faktycznie nekropola staroobrzędowców znajduje się na innym wzgórzu.
Zgodność tego co usłyszał potwierdzały według niego pozostałości wysokiego krzyża prawosławnego stojącego na skraju wzgórza zajętego przez cmentarz. Co prawda zauważył on, że na powierzchni nekropoli znajduje się mogiła zbiorowa, co nawet próbował narysować na szkicu i odnotował w rubryce „Elementy cmentarza”, ale oczywiste jest, że nie mogło mu to pasować do informacji, że dokumentuje cmentarz cywilny. Do dzisiaj na powierzchni cmentarza czytelne są trzy mogiły zbiorowe, przy czym ta, która została ujęta na szkicu w karcie cmentarza, jest najlepiej widoczna.
[ Edycja wpisu w dn. 13.02.2021 r.; informacja przekazana przez Anatolija Sinicyna, opracowanie Jacek Czaplicki]:
Wg „Listy oficerów i niższych stopniem żołnierzy 255. Akermańskiego Pułku Piechoty, zabitych, rannych i zaginionych w okresie od 1 sierpnia do 1 września 1915 roku”, strona 2, we wsi Białogóry polegli następujący żołnierze:
Krasnodębski Jan syn Józefa
Z guberni warszawskiej, powiatu nowomińskiego (obecnie Mińsk Mazowiecki), ze wsi Wólka
Stopień: рядовой (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Подзвозных Алексей Егорович (Podzwoźny Aleksiej Jegorowicz)
Пермская губ. (gubernia permska), Осинский уезд, Бымовская вол.
Stopień: ратник (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Титов Михаил Феодорович (Titow Michaił Feodorowicz)
Симбирская губ. (gubernia symbirska), Сенгилеевский уезд, Поповская вол.
Stopień: ратник (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Маланичев Семен Васильевич (Malaniczew Siemion Wasiliewicz)
Калужская губ. (gubernia kałuska), Жиздринский уезд, Уромищы
Stopień: ратник (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Селезнев Григорий Андреевич (Selezniew Grigorij Andriejewicz)
Симбирская губ. (gubernia symbirska), Карсунский уезд, Потьминская вол.
Stopień: ратник (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Кудельман Шабс Берков. (Kudelman Szabs Bierkow…)
Подольская губ. (gubernia podolska), Проскуровский уезд, М. Шарофка
Stopień: рядовой (szeregowy).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
Потапов Ефим Прокофиевич (Potapow Efim Prokofiewicz
Курская губ. (gubernia Kurska), Новооскольский уезд, Волотовская вол.
Stopień: мл. унтер-офицер (młodszy podoficer).
Poległ 9(22) sierpnia we wsi Białogóry.
255. Akermański Pułk Piechoty został sformowany w 1914 roku z wydzielonej kadry z 59. Lubelskiego Pułku Piechoty. Pułk ten razem z 253. Perekopskim Pułkiem Piechoty, 254. Mikołajowskim Pułkiem Piechoty oraz 256. Jelizawetgradzkim Pułkiem Piechoty wchodził w skład 64. Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego. W dniach walk na Suwalszczyźnie pułkiem dowodził pułkownik Всеволожский Дмитрий Сергеевич (Wsiewołożski Dmitrij Siergiejewicz).
Nie mamy pewności, czy ci żołnierze spoczywają na cmentarzu wojennym w Białogórach, ale jest to bardzo prawdopodobne.
Tak więc, przez prawie 30 lat cmentarz na wzgórzu przy szosie pod wsią Białogóry błędnie funkcjonował w archiwum WUOZ jako cmentarz staroobrzędowców.
Jak jest naprawdę pokazuje nam numeryczny model terenu oraz dokumenty archiwalne ukazujące poprawną lokalizację cmentarza staroobrzędowców.
Post wyjaśniający tę pomyłkę możecie też przeczytać tutaj
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=216628149839747&id=103176357851594
2. Dlaczego w ujawnionych dotychczas dokumentach archiwalnych nie znajdujemy wzmianki o cmentarzu w Białogórach?
Nie jest możliwe oszacowanie liczebności pierwszowojennych mogił i cmentarzy wojennych na terenie województwa podlaskiego. Najpełniejszymi zestawieniami tych obiektów dysponowali ich budowniczowie z lat 1915-1918 – służby grobownicze armii niemieckiej. W okresie międzywojennym były one podstawą wykazów sporządzanych przez Niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Grobami Wojennymi oraz niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych na potrzeby współpracy z Polską w zakresie opieki na cmentarzami Wielkiej Wojny. Niestety, już w tym czasie, zaledwie kilka lat po zakończeniu wznoszenia wojennych nekropoli, ich wykazy nie obejmowały wszystkich obiektów. Na podstawie wyrywkowo zachowanych dokumentów trudno obecnie wskazać
powody nieujmowania części z nich. Należy podkreślić, że dotychczas nie ujawniono źródeł archiwalnych, na podstawie których możliwe byłoby zestawienie pełnej listy wojennych miejsc pochówków powstałych na Wschodzie w latach 1915-1918. Straty poniesione podczas II wojny światowej przez archiwum Niemieckiego Ludowego Związku Opieki nad Grobami Wojennymi w którym przechowywana była pierwotna dokumentacja pozwalają przypuszczać, że dane te zostały utracone bezpowrotnie.
3. Dlaczego archiwum Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Wojewody Podlaskiego nie stanowi wyroczni w sprawie istnienia lub nieistnienia cmentarza wojennego?
Liczbę pierwszowojennych miejsc pochówku położonych na terenie województwa podlaskiego oszacowano na podstawie informacji dostępnych w dokumentach przechowywanych w archiwach berlińskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz VDK w Kassel, a także wszelkich wzmiankach odnalezionych w źródłach drukowanych związanych z opieką nad cmentarzami wojennymi od ich powstania do zakończenia II wojny światowej (kolumna nr 2 tabeli 1). W kolumnach nr 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące liczebności pierwszowojennych miejsc pochówku włączonych do wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do ewidencji
grobów i cmentarzy wojennych. Ostatnia kolumna (nr 5) tabeli przeznaczona została na informacje o liczbie grobów i cmentarzy Wielkiej Wojny znanych urzędom sprawującym opiekę nad nimi, na których temat nie odnajdujemy informacji w źródłach archiwalnych. Sumując liczby z kolumny nr 2 i 5 otrzymujemy minimalną liczbę obiektów cmentarnictwa wojennego na terenie danego powiatu. Łącznie, dla województwa podlaskiego są to 883 groby, kwatery i cmentarze z czasów Wielkiej Wojny. Należy jeszcze raz podkreślić, że jest to wyliczenie szacunkowe ze względu na niekompletność źródeł historycznych oraz brak pełnego rozpoznania terenowego obszaru województwa.
Dane zawarte w tabeli 1 wskazują, że na terenie województwa podlaskiego
rozpoznanych zostało dotychczas mniej niż 20% istniejących grobów i cmentarzy wojennych. Trzeba mieć na uwadze, że część z obiektów czekających na ujęcie w urzędowych wykazach, znana jest mieszkańcom najbliższych okolic. Często są oni jedynymi, którzy podtrzymują pamięć o poległych żołnierzach.
Jak widzimy w tabeli, dla interesującego nas powiatu sejneńskiego, źródła historyczne wzmiankują 31 cmentarzy I wojny światowej, z czego w 2020 r. Wojewódzkiemu Urzędowi Ochrony Zabytków w Białymstoku znanych jest sześć obiektów, zaś Podlaskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu siedem obiektów. Pozostałych co najmniej 23-24 lub nie jest objętych jakąkolwiek ochroną. Liczbę tę powiększa cmentarz wojenny w Białogórach, który nie jest ujawniony w dostępnych obecnie materiałach archiwalnych.
4. Dlaczego nie należy negować źródeł do badań archeologicznych i badań nad dziedzictwem, czyli o zaletach numerycznego modelu terenu?
W ciągu ostatnich kilku lat, nowym narzędziem do identyfikacji terenowej
wszelkich reliktów działalności człowieka zachowanych w formie kopców,
nasypów i rowów, w tym cmentarzy i zbiorowych mogił wojennych, stał się
numeryczny model terenu (NMT), oparty na wynikach skanowania laserowego LiDAR (ang. Light Detection and Ranging). Dla obszaru Polski model ten został opracowany na podstawie danych z lotniczego skaningu laserowego (ALS – ang. Airborne Laser Scanning), uzyskanych w ramach programu Informatycznego Systemu Osłony Kraju (ISOK). System ten, mający na celu monitorowanie nadzwyczajnych zagrożeń, przede wszystkim powodziowych i wspieranie planowania przestrzennego, wdrażany jest od sierpnia 2013 r.
Wykorzystanie numerycznego modelu terenu stało się już standardem w archeologii polskiej, zarówno w badaniach i ochronie zabytków pradziejowych, jak też wczesno- i późnośredniowiecznych oraz nowożytnych, w tym nowożytnych fortyfikacji polowych i cmentarzy z czasów I wojny światowej. Przy badaniach archeologicznych cmentarzy wojennych na obszarze Polski środkowej i północno-wschodniej, numeryczny model terenu wykorzystywany był dotychczas w dwóch projektach badawczych: Heritage and Threat (HeAT, finansowanego ze środków programu Heritage Plus – wsparcie dla badań naukowych nad dziedzictwem kulturowym w ramach JPI: Cultural Heritage and Global Change, PI polskiego zespołu dr Małgorzata Karczewska) oraz Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie. Materialne pozostałości życia i śmierci w okopach na froncie wschodnim oraz stan przemian krajobrazu pobitewnego w rejonie Rawki i Bzury (1914-2014) (APP, finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, kierownik dr hab. Anna Zalewska). W obu przypadkach, szczególnie wówczas, gdy cmentarze i mogiły znajdowały się na obszarach zalesionych, numeryczny model terenu okazał się niezastąpionym narzędziem, chociaż nie pozbawionym ograniczeń.
Dostępny w domenach publicznych numeryczny model terenu Polski wygenerowany został na podstawie tzw. standardu I skanowania laserowego, przeprowadzonego na potrzeby Informatycznego Systemu Osłony Kraju. Gęstość chmury punktów w tym standardzie wynosi z reguły cztery punkty na metr kwadratowy skanowanej powierzchni, co w konsekwencji umożliwia opracowanie numerycznego modelu terenu z dokładnością odwzorowania wysokości obarczoną średnim błędem do 15 lub nawet 50 cm. Oczywiście, istnieje również możliwość skanowania w wyższej rozdzielczości, w tym zrealizowany już w ramach ISOK, niestety tylko dla obszarów zurbanizowanych, tzw. standard II, w którym gęstość chmury punktów wynosi co najmniej dwanaście punktów na metr kwadratowy. Technika lotniczego skanowania laserowego jest wciąż ulepszana i rozwijana, co w niedalekiej przyszłości daje nadzieję na znacznie bardziej szczegółowe modele terenu. Niemniej już dzisiaj
dostępne modele, wygenerowane na podstawie czteropunktowego LiDAR-u,
są niezastąpionym narzędziem do identyfikacji zabytków o własnych formach terenowych, w tym cmentarzy i mogił z czasów I wojny światowej. Narzędziem niezastąpionym, szczególnie na obszarach trudno dostępnych do poszukiwań tradycyjnymi metodami, w tym w lasach gdzie pokrywa roślinna skutecznie maskuje ślady działalności człowieka.
Numeryczny model terenu, wygenerowany na podstawie tzw. standardu
I skanowania laserowego, jest w zupełności wystarczający do lokalizowania cmentarzy i mogił z czasów I wojny światowej, dzięki ich wyrazistym formom. Najczęściej prostokątne zarysy wału i rowu cmentarza są z reguły łatwe do odróżnienia od innych dzieł człowieka. Na podkreślenie zasługuje fakt, że co prawda w rzadszych przypadkach dobrego stanu zachowania cmentarza, na numerycznym modelu terenu czytelne są również elementy rozplanowania wewnętrznego nekropolii, w tym alejki, a nawet nasypy mogił.
W przypadku Białogór NMT pokazuje wszystkie wspomniane elementy: granice powstałe przez ustromienie wzgórza, również w części zatartej napowierzchniowo, nasypy mogił zbiorowych, urywające się nagle na granicy działki geodezyjnej. Fakty te w najmniejszym stopniu nie zainteresowały PWKZ.
Numeryczny model terenu pokazuje bardzo charakterystyczny zarys cmentarza w Białogórach: cmentarz na planie prostokąta z półkolistym występem od wschodu (miejscem przeznaczonym na krzyż i/lub pamiątkowy obelisk), nawiązujący do narysu świątyni z absydą.
Podobnie zaprojektowane cmentarze odnajdujemy w całej Polsce wschodniej i centralnej.
5. Dlaczego żądanie od osoby zgłaszającej niszczenie zabytku, by dostarczyła dokumenty archiwalne lub wyniki badań archeologicznych jest tak naprawdę sposobem na odepchnięcie sprawy?
O braku dokumentów archiwalnych była mowa wyżej, jednak jak wykazano, istnieją inne dowody na istnienie na przedmiotowych działkach cmentarza wojennego, który powinien być objęty ochroną na mocy dwóch ustaw, tj. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawie o grobach i cmentarzach wojennych.
Większe zdziwienie budzi żądanie dostarczenia wyników badań wykopaliskowych, gdyż to właśnie Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków wydaje decyzje-pozwolenia na ich prowadzenie. Z tego powodu, prof. M. Dajnowicz powinna wiedzieć, że na terenie cmentarza wojennego w Białogórach nie były prowadzone żadne badania wykopaliskowe. Można zatem uznać, że wysunięte żądania – niemożliwe do spełnienia, z powodu nieuzasadnionego zawężenia kategorii źródeł naukowych uznawanych przez PWKZ za wartościowe, faktycznie skazują cmentarz wojenny w Białogórach na zniszczenie w co najmniej 60%.
6. Dlaczego opinia Narodowego Instytutu Dziedzictwa w sprawie wartości zabytkowych cmentarza staroobrzędowców jest błędna w ocenie funkcji i stanu zachowania cmentarza wojennego?
Wojewoda Podlaski przekazał Ośrodkowi Badań Europy Środkowo-Wschodniej kopię opinii sporządzonej na zlecenie PWKZ, dotyczącej wartości zabytkowych cmentarza staroobrzędowców w Białogórach (stan na 10.10.2020 r.). Na temat cmentarza położonego na wzgórzu przy szosie, czyli cmentarza wojennego znajdujemy w tym opracowaniu zaledwie dwa zdania, oba błędne. Co prawda, PWKZ powołuje się na aktualizację tego opracowania z dn. 3.11.2020 r., jednak podobno również i nowsza wersja neguje istnienie na zachodnim wzgórzu cmentarza wojennego.
Karta ewidencyjna nie wspomina o tym, że „w późniejszym okresie pochówki [staroobrzędowców] zajęły też obszar zachodniego wzgórza”. Nie potwierdzają tego również sami staroobrzędowcy ani żadne ujawnione dokumenty. W latach 90. XX w. na terenie tej części cmentarza znajdował się jeden krzyż – cmentarny, a nie „drewniane krzyże”.
Co więcej, na terenie cmentarza bardzo wyraźnie zachowały się nasypy mogił zbiorowych dochodzących do granicy działki i urywających się nagle, czyli nieprawdą jest, że na powierzchni brak reliktów cmentarza. Fakt ten potwierdza obraz lidarowy terenu. Można to też stwierdzić podczas prospekcji terenowej, wydaje się jednak, że autorzy cytowanego opracowania nie przeprowadzili wizji terenowej wzgórza z cmentarzem wojennym.
Dlaczego w tym przypadku PWKZ przyjmuje przytoczone twierdzenia nie poparte żadnymi źródłami, a wręcz stające w sprzeczności z nimi?
Edit z 22.12.2020 r.
Autorka opinii NID w sprawie wartości cmentarza staroobrzędowców zarzuciła mi, że przytoczone przeze mnie zdania dotyczące cmentarza znajdującego się na zachodnim wzgórzu (czyli cmentarza wojennego) są wyrwane z kontekstu. Poniżej dodałam zatem całą, liczącą 13 stron opinię. Zdania na temat wzgórza z cmentarzem wojennym podkreśliłam na czerwono. Jak napisałam na początku pkt 6, dysponujemy niniejszą opinią z 10.10.2020 r.
7. Dlaczego „brak widocznych szczątków ludzkich….” nie stanowi dowodu na to, że cmentarz nie został zniszczony?
Na to pytanie nie ma potrzeby odpowiadać szczegółowo. Niewielu inwestorów ma ochotę na komplikacje podczas prac ziemnych przy swoich inwestycjach i z tego powodu większość z nich zataja fakt natrafienia na szczątki ludzie i usuwa je. Wiarygodnym źródłem może być ścisły nadzór archeologiczny w trakcie prac ziemnych lub co najmniej oczyszczenie profili po zakończeniu prac ziemnych (w tym przypadku godzimy się na zniszczenie grobów i dokumentowanie ich reliktów czytelnych na profilach).
Na profilach gotowego wykopu budowlanego widać dużych rozmiarów wkop zasypany ciemniejszą gliną przemieszaną z wapnem, co było standardowym sposobem zasypywania grobów w czasie I wojny światowej. O tym, czy w trakcie prac ziemnych natrafiono na szczątki ludzkie wie tylko operator koparki i jego zleceniodawcy.
O tym, co widać na profilu ukończonego wykopu budowlanego pisałam na profilu Dziedzictwo Wielkiej Wojny: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=224169382418957&id=103176357851594
8. Cmentarnictwo I wojny światowej na wschodzie, czyli co trzeba wiedzieć, żeby prawidłowo ocenić zachowane relikty cmentarza wojennego w Białogórach
„Nie ma podstaw merytorycznych” to zaskakujące uzasadnienie odmowy objęcia ochroną reliktów cmentarza wojennego w Białogórach. Tym bardziej zaskakujące, że podpisane przez historyka, profesora doktora habilitowanego pełniącego funkcję wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Znaczące jest także pisanie słów cmentarz wojenny kursywą i w cudzysłowie, co sugeruje, że autorce zawiadomienia tylko się wydaje, że w tym miejscu jest coś, co tak określa.
Tymczasem, w ostatnich latach na temat cmentarnictwa I wojny światowej napisano i opublikowano wiele prac. Dla tych, którzy śledzą tę tematykę, przypadek Białogór jest bezdyskusyjny – to jest cmentarz z czasów I wojny światowej.
Poniżej kilka przykładów publikacji dostępnych online (ze względu na utrudniony dostęp do bibliotek stacjonarnych z powodu pandemii).
Oczywiście, to nie wszystko co napisano na ten temat. Mam nadzieję, że lektura wiele wyjaśni „konserwatorowi zabytków”.
Powodzenia!
https://obesw.pl/uploads/pdfs/34xx4Xp4OzCok9I1dlJdre334fh334uMU4DlKdn2.pdf
https://obesw.pl/uploads/pdfs/QdZsgZvirATt04t4gFO1KkjYgmMLG4DxsxuOEnYM.pdf
https://obesw.pl/uploads/pdfs/mDMDE0tgYkvVaKCUb2zs0ilQOD6y3oZQOnpMlPK3.pdf
https://obesw.pl/uploads/pdfs/sjQsDG290aP1p7S20wxPU7v0gksayx3lcYIs3qm5.pdf
https://obesw.pl/uploads/pdfs/3OzRTir26IUOIVr1XD04iX144KDvCnLh92sZ6JZ7.pdf
Artykuły:
Projekty naukowe (kilka przykładowych). Warto zapoznać się z założeniami, celami i efektami. Projekty polskie lub z udziałem polskich badaczy!
https://ccrs.ku.dk/research/centres-and-projects/heat/
https://www.facebook.com/biografia.archeologii/posts/1207858039284018/
Materiały zamieszczone w serwisie są chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane przez użytkowników zgodnie z licencją Creative Commons BY-NC-ND, tj. umożliwiającą użytkownikom serwisu kopiowanie i rozpowszechnianie utworu pod warunkiem uznania autorstwa, tylko do użytku niekomercyjnego i bez utworów zależnych.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
